Zo op het eerste gezicht zou je niet zeggen dat dit een tekening is van een Culemborgs plekje. Toch is dat zo. Maar welk straatje moet het dan zijn? En uit welke tijd is deze schets?
Het gaat om een tekening van de Kleine Kerkstraat van rond 1875, uit een schetsboek van Willem Koekkoek. Deze schilder van romantische stadsgezichten maakte er nadien ook een schilderij van, dat in 1992 als ‘Raadplaat’ in de ‘Culemborgse Voetnoten’ heeft gestaan.
Het raadsel van toen is nu opgelost. Koekkoeks notitie op de schets laat ons niks te raden. Hij schreef er in potlood boven: ‘Achter de kerk te Kuilenburg’.
Het is onmiskenbaar de Kleine Kerkstraat. Maar de situatie is wel flink veranderd. Links staat bijvoorbeeld nog niet het grote, hoge huis, waar nu Bert Lassing woont. En rechts liggen er nog wat voorerfjes langs de huizen, die al heel lang verdwenen zijn. Wel herkennen we in het huis waar dit straatje op uitkijkt, het huis aan de Markt (nr. 23), waar Louis de Beer heeft gewoond. En de aanwezigheid van het op de tekening onzichtbare ‘kerkhof’ links blijkt ‘zonneklaar’ uit de overhangende takken van een vermoedelijk hele grote, oude beukenboom.
Wil je meer weten over de schetsboeken van Willem Koekkoek, kom dan op dinsdag 28 maart naar mijn lezing over ‘Plaatjes met een verhaal: van Willem Koekkoek tot het jongetje met de driewieler’.
Wat daarin verder nog aan bod komt, kun je lezen in de tekst van het onderstaande persverhaal en in de aankondiging van de lezing op de website van Voet van Oudheusden.
De onbekende stadsgezichten van Willem Koekkoek
Dat de schilders Jan Weissenbruch en Cornelis Springer zo rond 1850 hele fraaie tekeningen hebben gemaakt van hoe Culemborg er toen uitzag, is wel bekend. Weissenbruch kent inmiddels iedereen, van de mooie expositie in Haarlem en de wandelingen en de schilderijenroute die hier nog maar kort geleden in Culemborg werden georganiseerd. Dat ook de Willem Koekkoek (1839-1894) in Culemborg is geweest, is nagenoeg onbekend. Het Rijksmuseum heeft zijn schetsboeken, en die zijn onlangs beschikbaar gekomen.
‘Stadshistoricus’ Bert Blommers vertelt daarover op dinsdag 28 maart. Hij houdt dan in theater De Fransche School een lezing. “Koekkoek heeft de naam dat hij niet naar de werkelijkheid schilderde; hij voegde nogal wat toe aan het beeld, en dan ontstaat wel een mooi stadsgezicht, maar het is deels fantasie.” De schetsen die Koekkoek maakte, toen hij rond 1875 in Culemborg verbleef, zijn echter heel, heel realistisch. “Verrassend zijn een aantal tekeningen, van plaatsen die nooit eerder in beeld zijn gebracht, zoals de Grote en Kleine Kerkstraat.” Blommers is bezig met een aantal artikelen over Koekkoek die hij op zijn website ‘Culemborgse Geschiedenissen’ gaat plaatsen. Maar die komen daar pas na 28 maart op. “Eerst het verhaal in de Fransche School”, zegt hij. Daarna kan iedereen het dan nog eens rustig op de website nalezen.
Jongetje met de driewieler
Het thema van zijn lezing is ‘Plaatjes met een verhaal’. “Als je zoals ik veel over de geschiedenis van Culemborg schrijft, zoek je natuurlijk ook fraaie afbeeldingen bij je verhaal. Zo’n plaatje illustreert en verduidelijkt je tekst. Maar dikwijls is ook ‘een plaatje alleen’ aanleiding voor een onderzoek en onstaat er een nieuw en prachtig verhaal.”
Zo’n verhaal is dat van de joodse koopman Samuel Israël die aan de Oude Vismarkt (nu Café Monopole) Culemborgs eerste, echte warenhuis begon. Dat was de Goedkoope Bazar. Israël gaf ook ansichtkaarten uit. In de periode 1905-1922 dat die Bazar heeft bestaan, zijn dat er zo’n 200 kaarten geweest. “Echt heel veel”, zegt Blommers. “Bijna elk jaar kwam er een nieuwe serie uit.”
Een héél bijzondere serie is er een uit 1912, waarop regelmatig een jongetje voorkomt met een driewieler. “Heel apart, met een witte trui en muts”. Vraag is natuurlijk wie dat was. Was het de zoon van de fotograaf ? En is er iets over hem bekend? Blommers ging op onderzoek uit, en komt met de oplossing. Het blijkt een unieke serie te zijn, met een ‘echt Culemborgse gimmick’. In het najaar verschijnt er een ‘Voetnoot’ van de historische vereniging over.
Lezing dinsdag 28 maart 2017 in de Fransche School te Culemborg,
aanvang 20.00 uur.
