Op chateau Haut-Koenigsbourg in de Elzas (1999)
Donderdag 17 maart 2016 heb ik een lezing in de Culemborgse Bibliotheek gegeven in het kader van de Boekenweek. Die had als thema: Duitsland.
Het motto van de Boekenweek was: Was ich noch zu sagen hätte, naar het bekende liedje van Reinhard Mey, al vele jaren de openingstune van het radioprogramma ‘Met het oog op Morgen’:
“Gute Nacht, Freunde, es wird Zeit für mich zu gehen.
Was ich noch zu sagen hätte, dauert eine Zigarette und ein letztes Glas im Stehen.”
Dat ‘gehen’ zullen we dit keer maar verstaan als op reis of op vakantie gaan, want dat is het thema van mijn lezing. Die is als het ware een rondreis langs stukjes Culemborg, die je onderweg in het buitenland kunt tegenkomen. Zomaar zonder dat je het van te voren wist of had verwacht.
Stukjes Culemborg over de grens
In België heb je zulke plaatsen. Die zijn bij velen wel bekend. Hoogstraten, Lier en Mechelen. Het zijn plaatsen waar Vrouwe Elisabeth en haar man Anthonis van Lalaing hun sporen hebben nagelaten. Ook daar is veel te vinden, wat onze interesse kan wekken. Maar daar zullen we het nu niet over hebben, want het thema is Duitsland.
Culemborg had al vroeg bezit over de grens. Al sinds de veertiende eeuw. Werth en Wertherbruch, net over de grens bij Emmerik en Anholt.
Na de dood van Vrouwe Elisabeth werd Culemborg juist zelf bezit van families die deels uit het grensgebied of midden uit het Duitse land kwamen: de Pallandts en Waldecks.
Culemborg was een deel van hun bezittingen, maar het Culemborgse wapen komt je in dat van die heersers op vele plaatsen tegen. Want Culemborg was voor hen geen gering bezit.
 |
 |
| Wapenschild van Albertine Elisabeth van Waldeck, met de zuilen van Culemborg, recht boven het hartschild Waldeck. Er boven staan de helmtekens: als tweede de ezelskop van de heren van Culemborg. Kleinheubach, in het graafschap Erbach. | |
Die ‘heersers’ – vrijheren, graven, vorsten en hertogen – hadden uiteraard ook op vele plaatsen kleine bezittingen. Het is zgn. ‘Streubesitz’, soms een kasteel, soms een kleine heerlijkheid, kleine gebiedjes dus waar de ‘graaf van Culemborg’ goederen had.
Veel van die kleine plaatsen alsook het kernbezit van die heersers liggen in gebieden waar Nederlanders, en dus ook Culemborgers, graag op vakantie naartoe gaan.
Dat zijn het Sauerland, met ernaast gelegen het vorstendom Waldeck, waar onze koningin-moeder Emma vandaan kwam, en het Eifelgebied, waar vele oude bezittingen van de Pallandts te vinden zijn.
Uiteraard hebben Floris van Pallandt, vader en zoon, en hun opvolgers uit het huis Waldeck ook een rol gespeeld in onze eigen lokale geschiedenis.
Onderstaand het persbericht:
Culemborg over de grens: een rondreis langs eigen geschiedenis
Als je in Duitsland op vakantie gaat, kun je op heel veel plaatsen stukjes Culemborgse geschiedenis tegenkomen. Dat komt doordat de heren, later graven van Culemborg er bezittingen hadden liggen, of zelfs er vandaan kwamen.
Pallandts bezit: De Wildenburg in de Eiffel
Die plaatsen liggen net over de grens: in Werth en Wertherbroek (nabij Anholt), maar ook in de Eifel. Daar lagen goederen en kastelen van de Pallandts, vanaf 1555 graven van Culemborg. Vlakbij het Sauerland ligt nog een groot gebied dat toeristisch in tel is, namelijk het oude vorstendom Waldeck, met diverse steden en kastelen rond de Edersee.
Schloss Arolsen in Waldeck
Wat verder reizen moeten we voor het graafschap Erbach, in het Odenwald (bij Heidelberg), en het hertogdom Saksen, met het stadje Hildburghausen.
De Culemborgse historicus Bert Blommers neemt ons mee op een reis langs die gebieden. Hij verluchtigt dat met anekdotes en fragmenten uit de Culemborgse geschiedenis, die met die verre gebieden en onze eigen stad te maken hebben.
Bert Blommers (1959) studeerde geschiedenis, was journalist en schreef diverse publicaties over de Culemborgse geschiedenis, vanaf de middeleeuwen tot heden. Dit voorjaar komt van hem een boekje uit over een 17e en 18e eeuwse Culemborgse regentenfamilie.
